سازمان بهزیستی به منظور نیل به اهداف خود با اتخاذ تدابیر لازم و حمایتهای گوناگون از کودکان نیازمند، زنان و کودکان بی سرپرست، ابن السبیل (در راه ماندگان) و نیز عرضه خدمات توانبخشی به معلولان جسمی و ذهنی، مبتلایان به بیماریهای صعب العلاج، معتادان و ناسازگاران اجتماعی و هم چنین پیشگیری از معلولیتها و آسیبهای اجتماعی و غیره با توجه به حفظ ارزشها و کرامات والای انسانی و تکیه بر تعاون و همیاری مردم نیکوکار و همکاریهای نزدیک روحانیون متعهد و سایر طبقات دلسوز کشور تلاش می کند.

بی تردید، سلامت جسم و روان، زیربنایی ترین عامل پیشرفت و تکامل یک جامعه است و امروزه برای دستیابی به این هدف با اجرای برنامه های پیشرفته بهداشتی و بهزیستی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته افراد جامعه از دوران شیرخوارگی تا پایان زندگی تحت مراقبت قرار می گیرند و سازمانهای ذی ربط با دقت در مواد غذایی و تغذیه، سالم سازی محیط زندگی، توسعه برنامه های مختلف، پیشگیری و غیره مانع بروز بسیاری از امراض و معلولیتها می شوند تا سلامت مردم تأمین شود.

امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند:

«آگاه باشید که از جمله بلاها فقر و ناداری است و سخت تر از ناداری بیماری تن و سخت تر ار بیماری تن بیماری قلبی است».

و در اهمیت تندرستی همین بس که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم در پاسخ سؤالی که اگر شب قدر را درک کردیم چه چیزی از خدای خود طلب کنیم؟

حضرت جواب دادند: عافیت را.

بی شک اگر کسی این سخن گوهربار امام صادق علیه السلام را بشنود که فرمودند:

«کل شیءٍ تکون فیه المضرةَ عَلَی اِلاْنسانِ فی بَدَنِهِ فَحَرامٌ اَکْلُهُ اِلا فی حالِ الضُّرورَة »

«خوردن هر چیزی که برای بدن انسان مضر باشد حرام است مگر در حال ضرورت».

بنابراین با توجه به احادیث و روایات، لازم است برنامه پیشگیری از بیماریهای جسمی و اخلاقی و آسیبهای اجتماعی به منظور حفظ و تأمین بهداشت جسمی و روانی جامعه از دوران شیرخوارگی آغاز شود. با در نظر گرفتن آیه شریفه:

«مَنْ اَحْیاها فکانما احیا النّاس جمیعاً».

و هر کس که نفسی را حیات بخشد مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.

می توان به اهمیت واقعی پیشگیری پی برد و جان انسانها را قبل از این که دچار گرفتاری شوند نجات دهیم.

خدمات بهزیستى در ایران:

با توجه به فرهنگ غنى اسلام و مردم در ایران، از دیربازهمواره طیف وسیعى از خدمات اجتماعى توسط خانواده ها، افراد نیکوکار، روحانیت و مساجد ارائه مى شده و موسسات اجتماعى کوچک و بزرگ با تکیه بر نهاد وقف، نه تنها در حوزه بهزیستى بلکه در سایر امور فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى به فعالیت مى پرداخته است.نمونه چنین مراکزى، مکتبخانه ها، مدارس، حوزه هاى علمیه، شفاخانه ها، بیمارستانها، کاروانسراها و… که طى قرون متمادى ساخته و دایر شده است مى باشند.

افزایش مراودات تجارى، سیاسى و فرهنگى در قرون اخیر با همسایگان و دولتهاى منطقه منجر به بروز تغییراتى در برخى از حوزه هاى اجتماعى و اقتصادى شده است.

در حوزه بهزیستى اولین یتیم خانه ایران به سبک شبانه روزى مستقل در تهران محل انبار گندم سابق) و در دوران ناصرالدین شاه ایجاد شد. از آن زمان به بعد موسسه هاى مختلفى از سوى دولتها یا افراد و گروههاى خیر براى حمایت از نابینایان و ناشنوایان، معلولین ذهنى و جسمى و همچنین نیازمندان و بى سرپرستان به وجود آمد که خدمات آنها عموماً جنبه رفاهى و آموزشى داشته است.

تا پیش از پیروزى انقلاب اسلامى تشکیلات متمرکزى براى ارائه خدمات بهزیستى وجود نداشت و خدمات نسبتاً مشابهى به صورت پراکنده توسط دستگاههاى مختلف ارائه مى شد. تعدادى از این سازمانها عبارت بودند از:

- سازمان ملى رفاه خانواده ایران

- سازمان بهزیستى و آموزش کودکان و نوجوانان

- سازمان ملى بهزیستى ناشنوایان ایران

- سازمان ملى رفاه ناشنوایان ایران

- سازمان ملى رفاه نابینایان ایران

- سازمان زنان

- جمعیت حمایت از اطفال بى سرپرست

پس از پیروزى انقلاب شکوهمند اسلامى ایران سازمان بهزیستى کشور در بیست و چهارم خرداد ماه ۱۳۵۹ براساس مصوبه شوراى عالى انقلاب اسلامى تشکیل شد.

شهید دکتر محمد على فیاض بخش پس از آن که به پراکندگى سازمانهاى رفاهى و توانبخشى کشور و عدم هماهنگى لازم بین آنها پى برد، با کمک و همفکرى شهید سید محمد باقر لواسانى و تنى چند از همفکرانش لایحه تشکیل سازمان بهزیستى کشور را به شوراى انقلاب پیشنهاد کرد و پس از تصویب آن با کار پیگیر و مستمر به سازماندهى تشکیلات و برنامه ریزى براى فعالیت نوین سازمان بهزیستى پرداخت و در مدت کوتاهى توانست ارگان دولتى و کار آمدى براى خدمت به محرومان و مستضعفان کشور ایجاد کند.

 در تاریخ ۲۹/۹/۵۹ سازمان تربیتى شهردارى تهران نیز به بهزیستى واگذار شد و در تاریخ ۱۶/۱۰/۱۳۶۳ بر پایه مصوبه مجلس شوراى اسلامى، بار دیگر سازمان بهزیستى در شمار سازمانهاى وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى قرار گرفت .

اصولاً بهزیستى به مجموعه متشکل از تدابیر، خدمات، فعالیتها و حمایتهاى غیر بیمه اى اطلاق مى شود که به منظور بسط رحمت اسلامى در جامعه و حفظ ارزشها و کرامات انسانى، با تکیه بر کمکهاى مردمى و همکارى نزدیک سازمانهاى ذى ربط انجام مى شود و گسترش خدمات توانبخشى، حمایتى، بازپرورى و کمک به تامین حداقل نیازهاى اساسى گروههاى محروم و کم در آمد را مد نظر دارد.

کانون اصلى فعالیتها و برنامه هاى سازمان بهزیستى، پیشگیرى از فرو پاشى زندگى افراد و خانواده هایى است که به علت مشکلات اقتصادى و ناهنجاریهاى اجتماعى و فرهنگى دچار آسیب پذیرى و ناتوانى هاى محتلف شده اند و یا از معلولیتهاى جسمى و روانى رنج مى برند. بدون تردید، خدمت رسانى به این گروهها با کیفیت مطلوب هنگامى امکان پذیر خواهد بود که یک نهاد ویژه برخوردار از توان تخصصى، اقتصادى، اجرایى و سیاسى قوى به شکل منسجم جنبه هاى گوناگون خدمات مورد نیاز محرومان و مستضعفان را عهده دار شود.

روشهاى موجود براى ارائه خدمات بهزیستى:

خدمات بهزیستى در سه بخش به نیازمندان و مددجویان ارائه مى شود:

- امور فرهنگى و پیشگیرى

- امور اجتماعى

- امور توانبخشى

در بخش امور فرهنگى و پیشگیرى، دفاتر زیر خدمات لازم را انجام مى دهند:

- دفتر آموزش و پروهش: وظیفه تحقیق و پروهش پیرامون علل بروز معلولیتها و دریافت عوامل اصلى ایجاد آسیبهاى اجتماعى را بر عهده دار دارد. همچنین تربیت نیروهاى انسانى مورد نیاز و بازآموزى نیروهاى موجود متناسب با تغییرات جامعه از وظایف این دفتر است .

دفتر پیشگیرى از معلولیتها و آسیبهاى اجتماعى:

وظیفه ارائه آموزش هاى مناسب به جامعه با بهره گیرى از روشهاى منطقى و تکیه بر دستاوردهاى پژوهشى را بر عهده دارد.

در بخش امور اجتماعى کار از پیچیدگى فراوانى برخوردار است. بازآموزى و بازپرورى گروهاى چون معتادان، متکدیان، زنان ویژه، فرزندان بدون سرپرست، زنان بى سرپرست و مانند اینها نیازمند مشارکت عمومى و یارى همه جانبه است. به این منظور باید مربیان، روانشناسان و مددکاران اجتماعى ورزیده به کار گرفته شوند.

همچنین تفکر جامعه نسبت به این گروهها باید دگرگون شود و روشهاى صحیح ارائه کمک به افراد جامعه آموزش داده شود. از سوى دیگر باید زمینه اجتماعى مناسب براى پذیرش افراد پس از طى دوره بازآموزى و بازپرورى فراهم شود. روشن است که این همه، نیازمند عزمى ملى و کار و تلاش شبانه روزى و خستگى ناپذیر است.

در بخش امور اجتماعى خدمات لازم از طریق سه دفتر ارائه مى شود:

- دفتر امور کودکان و نوجوانان

- دفتر امور خانواده هاى بى سرپرست و نیازمند

- دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعى

دفتر امور کودکان و نوجوانان مسئولیت پرداختن به امور مربوط به کودکان سرراهى، کودکان خانواده هاى از هم گسیخته، فرزندان والدین زندانى، فرزندان والدین متوارى، فرزندان والدین بدون صلاحیت و مانند اینها را بر عهده دارد.

ارائه خدمات شیر خوارگاهى سازمان براى نگهدارى تربیت و آموزش ‍ کودکان و به فرزند خواندگى دادن برخى کودکان مجهول الهویه به خانواده هاى داراى صلاحیت در قالب برنامه شبه خانواده از دیگر اقدامات و وظایف این دفتر به شمار مى رود.

مرکز اجرایى تحت نظارت این دفتر، وظیفه نگهدارى، تربیت و آموزش ‍کودکان تحت سرپرستى خود را تا مرحله اجتماعى شدن، ازدواج، اشتغال بازتوانى و ترخیص به عهده دارد. همچنین مهد کودک هاى سازمان بهزیستى، وزارتخانه ها و دیگر سازمانها و نیز مهد کودک هاى خصوصى در سراسر کشور با نظارت این دفتر فعالیت مى کنند.

دفتر امور خانواده هاى نیازمند و بى سرپرست، وظیفه بررسى مسائل و مشکلات و برنامه ریزى بازتوانى مادى و معنوى خانواده هاى زیر پوشش را به عهده دارد.

دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعى به امور معتادان، زنان ویژه و متکدیان از طریق بررسى مسائل و مشکلات فردى، گروهى، اجتماعى، خانوادگى و نیز شناسایى راههاى بازپرورى آنان مى پردازد.

خدمات امور توانبخشى:

سازمان بهزیستى از طریق دفاتر توانبخشى و امور اجتماعى معلولین، توانبخشى حرفه اى و دفتر توانپزشکى و وسایل توانبخشى به معلولین جسمى و ذهنى، خدمات توانبخشى ارائه مى کند. دریافت کنندگان خدمات از این بخش، نابینایان، ناشنوایان و معلولان جسمى-حرکتى هستند. افراد داراى معلولین ذهنى با توجه به بهره هوشى به سه گروه عمیق (ایزوله )، تربیت پذیر و آموزش پذیر تقسیم مى شوند. همچنین معلولین جسمى و ذهنى توام که از بدترین نوع معلولیتها است، زیر پوشش این بخش هستند.